Geen aprilgrap

Of het om te lachen was of om te huilen, hing af van aan wie je het vroeg. Maar gisteren werd hier alweer geschiedenis geschreven.

Nkandla

Op 9 april 2009 werd Jacob Zuma de president van Zuid-Afrika. Dat is hij op dit moment nog. Een goeie maand na zijn aanstelling begonnen er verbouwingen aan zijn privewoning in Nkandla. Nkandla is een klein gehucht in KwaZulu Natal. De verbouwingen werden betaald door het Minsterie van Openbare Werken, omdat ze noodzakelijk waren in het kader van het beveiligen van de president. Hiervoor mag R100.000 gebruikt worden. Meerkosten moeten door de eigenaar gedragen worden. Er werd uiteindelijk meer dan R246 millioen (€14.5 miljoen) gespendeerd. De “firepool” (een waterbekken te gebruiken bij het blussen in geval van brand) leek verdacht veel op een echt zwembad. Er was een kippenren, een amfitheater, een ziekenhuis, bezoekerscentrum, een landingsplek voor een helikopter, een parkeerplaats, …

Comfortabel veilig

Onnodig te zeggen dat dit al snel door media bekend werd gemaakt en heel wat ophef maakte. De zaak werd heel snel “Nkandlagate” genoemd. Eind 2011 werd de eerste van vele klachten wegens het oneigenlijke gebruik van overheids (en dus belastingbetalers) geld ingediend bij de public protector. Dit is een instelling die als doel heeft de bevolking van het land te beschermen tegen misbruik, corruptie, enz. Het is een onafhankelijke instelling bij wet geregeld (grondwet). Het is een fantastisch initiatief dat in niet veel landen bestaat, maar dat bij de start van het democratische Zuid-Afrika samen met o.a. een progressieve grondwet, in gebruik kwam.

Op 19 maart 2014 werd het eindrapport van public protector Thuli Madonsela gepubliceerd. Het droeg als titel “Secure in comfort” (veilig in comfort). Het liet geen twijfel: President Zuma had onrechtmatig persoonlijk voordeel gehaald uit de veiligheidsaanpassingen betaald met overheidsgeld. Madonsela stelde daarbij ook in vraag hoe dit had kunnen gebeuren en wie de nodige toelatingen had gegeven. Er werd in het rapport geconcludeerd dat President Zuma alle kosten die niet rechtstreeks met veiligheid te maken hadden, moest terugbetalen aan de Zuid-Afrikaanse staat.

Gaat hij betalen?

Het proces dat leidde tot het rapport was moeilijk, de public protector werd vaak en op allerlei vlakken tegengewerkt via rechtszaken etc. Maar het kwam er uiteindelijk toch. Een rapport van de public protector mag niet zomaar genegeerd worden. Het antwoord van de regering en de president waren om de zaak (en het rapport) door parlementaire onderzoekscommissies te laten onderzoeken. Intussen werd Nkandla een nationale grap en ergernis. De Economic Freedom Fighters vragen al twee jaar lang bij elk bezoek van de president aan het parlement wanneer hij gaat betalen en hoe.

De parlementaire onderzoekscommissies concludeerden o.a. dat de president geen weet had van de hoog oplopende kosten en dat hij dus ook niet kon verplicht worden om een deel terug te betalen.

Het hof

Toen gingen een aantal oppositiepartijen naar het grondwettelijke hof. Donderdagavond 31 maart 2016 deed die een historische en unanieme uitspraak. Het hof oordeelde dat het rapport van Thuli Madonsela en de daaraan gekoppelde opgelegde terugbetaling bindend was. Het hof vond dat de president en het parlement de grondwet geschonden hadden door de niet veiligheidsverbouwingen toe te laten en door het rapport niet op te volgen. De president werd verder aangeraden om ervoor te zorgen dat het parlement zich niet alleen houdt aan de grondwet, maar er ook op toeziet dat de uitvoerende macht de grondwet ook respecteert. Met andere woorden, de president werd op de vingers getikt over het feit dat het parlement hem niet op de vingers tikte…

Het grondwettelijke hof gaf Financiën 60 dagen om te berekenen hoeveel Zuma moet terugbetalen, wat hij dan binnen 45 dagen moet doen.

Boodschap aan de natie

Daar! Een uitspraak die niet mis te verstaan was. Die meer kracht leek te hebben dan alle parlementaire debatten van de voorbije jaren, alle pogingen van verschillende oppositiepartijen om Zuma af te zetten, om moties van wantrouwen goedgekeurd te krijgen,…alles tot nu toe zonder enig effect. Zelfs de recente onthullingen van zware politieke inmenging van de Gupta’s, een schatrijke Indiase familie, lieten het uitvoerende comité van het ANC hun steun aan hun president niet verminderen. Maar hier was nu een uitspraak van het grondwettelijke hof, verheven boven alle politieke partijen.

Gisteren werd aangekondigd dat president Zuma het land rechstreeks zou toespreken. 1 April, net na zeven ’s avonds. Je voelde de spanning toenemen. Zou nu gebeuren wat tot nu toe niet was gelukt:? Zou hij de “eer” aan zichzelf houden en ontslag nemen?

Neen. Zuma verontschuldigde zich of eigenlijk, hij zei dat hij de grondwet wou volgen en de uitspraak van het grondwettelijke hof zou respecteren.

Een anti-climax. Geen aprilgrap.